หว่านพันธุ์แห่งโพธิ*

*หว่านพันธุ์แห่งโพธิ (หลวงพ่อคำเขียนกับความเปลี่ยนแปลงที่บ้านท่ามะไฟหวาน) เป็นบทความเกี่ยวกับ ประวัติ ชีวิตและผลงาน ของหลวงพ่อคำเขียน
สุวณฺโณ ซึ่ง พระอาจารย์ไพศาล วิสาโล ได้เขียนไว้เมื่อเดือนตุลาคม พ.ศ. ๒๕๒๘

ชมรมเด็กรักนก

เมื่อครั้งหลวงพ่อคำเขียน สุวัณโณ เจ้าอาวาสวัดภูเขาทอง บ้านท่ามะไฟหวาน ได้จาริกจากวัดป่าสุคะโต บ้านกุดโง้ง ซึ่งอยู่ห่างจากประมาณ ๔ กิโลเมตร เพื่อกลับวัดภูเขาทอง บ้านท่ามะไฟหวาน ระหว่างทางได้พบเห็นชาวบ้านสามีภรรยาอุ้มลูกซึ่งป่วยเป็นไข้ป่า (มาลาเรีย) มาหยุดตรงหน้าเพื่อให้หลวงพ่อช่วย แต่ในที่สุดเด็กก็ได้ตายไปต่อหน้าหลวงพ่อ ทำให้หลวงพ่อรู้เห็นถึงทุกข์ยากของชาวบ้าน และการสูญเสียคนในครอบครัว นับเป็นสิ่งที่สะดุดใจหลวงพ่อ อันเป็นเหตุให้ท่านเริ่มงานพัฒนาชุมชนอย่างแข็งขัน
                                                                                      

ในเวลาต่อมาปัญหาของเด็กเล็กซึ่งไม่ได้รับการเลี้ยงดูเอาใจใส่เท่าที่ควร วลาพ่อแม่ไปไร่นาต้องหอบหิ้วเด็กเล็กไปด้วยเนื่องจากไม่มีใครที่บ้านที่จะช่วยดูแล เวลาเจ็บไข้ไม่สบายป่วยเป็นมาลาเรียถึงตายก็มี เพราะภูโค้งเวลานั้นยังเป็นป่าดงดิบ ดังนั้น จึงได้มีการจัดประชุมชาวบ้านเพื่อสอบถามความเดือดร้อนพร้อมทั้งหาแนวทางในการแก้ไข ซึ่งความทุกข์ของชาวบ้าน ก็คือการป่วยด้วยโรคไข้มาลาเรีย ความเดือดร้อนจากการถูกจับกุมโดยป่าไม้ จากผลการประชุมได้มีการตกลงให้นำเด็กๆก่อนเกณฑ์วัยเรียนมาฝากไว้ที่วัดภูเขาทอง จึงได้จัดตั้งเป็นศูนย์พัฒนาเด็กเล็กก่อนวัยเรียนขึ้น เมื่อปี่ ๒๕๒๑ ในระยะแรกนั้นหลวงพ่อได้ทำหน้าที่เป็นครู เลี้ยงดูเด็กๆด้วยตัวตนเอง หลังจากนั้นจึงได้จัดหาชาวบ้านมาช่วยสอนเด็กๆเหล่านี้ การที่เด็กๆมาอยู่ที่วัดทำให้หลวงพ่อพบว่าเด็กๆเหล่านี้ขาดสารอาหาร หลวงพ่อจึงได้จัดทำโครงการนมถั่วเหลือง เพื่อเพิ่มสารอาหารให้กับเด็ก

แต่เมื่อครั้งที่เด็กๆกลุ่มนี้ได้เข้าศึกษาในระดับประถมศึกษาในโรงเรียนบ้านท่ามะไฟหวาน ก็ยังคงแวะเวียนมาเล่นอยู่ที่วัดประจำอันเนื่องจากความผูกพันกับวัด หลวงพ่อและพระภิกษุในวัด ดังนั้นจึงได้มีการรวมกลุ่มเพื่อทำกิจรรมอยู่เป็นประจำพระอิศราและพระไพศาลวิสาโล ซึ่งเป็นพระรุ่นใหม่และเป็นชาวกรุงเทพมหานคร ได้มีการส่งเสริมกระบวนการเรียนรู้ของเด็กกลุ่มนี้ด้วยการเชื่อมโยงระหว่างสิ่งแวดล้อม ธรรมชาติและธรรมะจึงได้อาศัยนกเป็นสื่อและก่อตั้งเป็นชมรมเด็กรักนก บ้านท่ามะไฟหวานเมื่อเดือนมีนาคม ๒๕๓๔ มีการประสานงานกับทางสมาคมอนุรักษ์นกและธรรมชาติแห่งประเทศไทย เพื่อการเผยแพร่กิจกรรมและจัดฝึกอบรมการศึกษาดูนกเบื้องต้นการจำแนกชนิดของนก การวาดและบันทึกนก ด้วยการเชื่อมโยง ระหว่างนกกับสิ่งแวดล้อม ชุมชน ธรรมชาติิและธรรมะ

นอกจากนี้ได้ขยายกิจกรรมไปสู่วัดบ้านท่าทางเกวียน ซึ่งเป็นหมู่บ้านใกล้เคียงกัน แต่ก็ต้องหยุดกิจกรรมเนื่องจากพระที่ทำกิจกรรมกับเด็กๆไม่อยู่แต่ที่วัดภูเขาทอง บ้านท่ามะไฟหวาน หลวงพ่อคำเขียนและพระลูกวัดยังให้ความสนใจกับกิจกรรมนี้อย่างต่อเนื่องจนกระทั่งพระอิศรา ลาสิกขา(สึก) ในปี ๒๕๓๘ การดำเนินงานต้องหยุดกิจกรรม เนื่องจากขาดบุคลากรและอาสาสมัครในการดำเนินกิจกรรม

แต่ในปี ๒๕๔๑ นายวิชัย นาพัว สมาชิกคนหนึ่งของชมรมเด็กรักนกและเป็นเยาวชนในหมู่บ้านได้กลับมาภูมิลำเนาเดิม หลังจากได้รับประสบการณ์ในด้านการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติที่มูลนิธิคุ้มครองสัตว์ป่าและพรรณพืชแห่งประเทศไทยในพระบรมราชินูปถัมภ์ โดยได้กลับมารวมกลุ่มกับเพื่อนๆ ซึ่งเป็นเยาวชนในหมู่บ้านและเคยร่วมกิจกรรมในวัยเด็ก เพื่อส่งเสริมการศึกษาทางด้านสิ่งแวดล้อม ธรรมชาติ ด้วยการอาศัยความรู้ประสบการณ์เดิม ในการเสริมสร้างกระบวนการเรียนรู้ให้กับเด็กๆในหมู่บ้าน และขยายกิจกรรมสู่โรงเรียนบนเทือกเขาภูแลนคาในกิจกรรมห้องเรียนธรรมชาติ โครงการศึกษาและสำรวจนกบนเทือกเขาภูแลนคาเป็นต้นมาจนถึงปัจจุบัน พร้อมทั้งได้เข้าร่วมเป็นองค์กรเครือข่ายกับสมาคมอนุรักษ์นกและธรรมชาติแห่งประเทศไทย